Voldoende zoetwater op Terschelling

Terschelling - geheel door zee omringd - maakt zich zorgen over de zoetwatervoorziening. Blijft er voldoende zoet water voor alle inwoners en hoe richt je het watersysteem en landgebruik dan toekomstbestendig in? Deltares onderzoekt in samenwerking met andere partijen hoe het eiland zich kan wapenen tegen de effecten van klimaatverandering.

Bekijk de infographic

op desktop

Uitdagingen:

Proeftuin Terschelling in beeld

Omgaan met uitdagingen op een eiland onder klimaatverandering en zeespiegelstijging.

Kustgebieden en eilanden hebben te maken met verzilting en zoetwatertekorten, met gevolgen voor gebruikers zoals landbouw en natuur. Op Terschelling wordt door middel van meten, modelleren en veldproeven gezocht naar oplossingen.

Legenda

Oplossingen

Stakeholders

Het huidige watersysteem van Terschelling

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

Klimaatverandering

Nederlandse zomers worden droger en warmer waardoor zoetwatertekorten vaker voorkomen. Tegelijkertijd worden winters natter waardoor ook moet worden nagedacht over wateroverlast.

Te veel en/of te weinig water

Met drogere zomers en nattere winters moet bij maatregelen de balans worden gezocht tussen water vasthouden en water afvoeren. Dat betekent dat het watersysteem moet worden aangepast.

Drinkwatervraag

De huidige drinkwaterbronnen staan onder druk. In de toekomst moet Terschelling mogelijk zelfvoorzienend zijn voor drinkwater waardoor nieuwe waterbronnen nodig zijn. 

Zeespiegelstijging

De verwachting is dat de zeespiegelstijging in Nederland tot 2100 van 30 centimeter tot 1,2 meter kan oplopen. Terschelling is omringd door zee waardoor dit een groot effect heeft op het grondwatersysteem. 

Verzilting

In de ondergrond komt brak en zout water voor, via kwel kan dit naar boven stromen. We verwachten dat dit in de toekomst op meer plekken gaat voorkomen. 

Recreatie

Terschelling is als een van de Waddeneilanden een geliefde vakantieplek. Vakantieparken, campings en hotels leveren inkomsten voor het eiland. Strand en natuur zijn altijd dichtbij.

Beleid

Overheden nemen uiteindelijk besluiten over de inrichting van het landschap en watersysteem. Wat kan waar? Uiteindelijk moet er een afweging gemaakt tussen de verschillende belangen. Kennis is hierbij de basis.

Natuur

De duinen van Terschelling zijn een beschermd natuurgebied, maar ook de polder heeft een hoogwaardig agrarisch natuurlandschap, met name voor weidevogels.

Landbouw

Op Terschelling is melkveehouderij en daarmee het onderhouden van grasland de belangrijkste landbouwactiviteit. Agrarisch natuurbeheer is hierbij een belangrijk aspect.

Drinkwaterwinning

Op Terschelling wordt een deel van het drinkwater gewonnen uit de zoetwaterbel onder de duinen. Daarnaast wordt drinkwater via een wadleiding aangevoerd vanaf de vaste wal.

Onderbemaling

We willen zo veel mogelijk (zoet) water vasthouden op het eiland. Soms is er te veel water en is er (grond)wateroverlast. Op deze locatie houdt een camping droge voeten door middel van onderbemaling, waarmee het waterpeil wordt gestuurd. We meten het effect op de grondwaterstanden. 

1

Waterwinning duinrand

Als de watervoorziening van Terschelling in de toekomst onafhankelijk moet worden van de vaste wal zijn extra bronnen nodig. Met het waterbedrijf onderzoeken we of en hoe er een win-win valt te behalen. Kunnen we wateroverlast voorkomen door overtollig water in de duinrand te gebruiken voor de drinkwaterproductie?

2

Verdienmodellen agrariërs

Om ook in de toekomst te kunnen blijven boeren hebben de agrariërs een robuust verdienmodel nodig. Wageningen UR onderzoekt de mogelijkheden binnen het huidige en het toekomstige watersysteem. 

3

Monitoren biodiversiteit: weidevogels en insecten

Hogeschool Van Hall – Larenstein meet samen met de lokale Vogelwacht en de Vogelbescherming  de hoeveelheid weidevogels en kuikens. De insecten meten we vanwege het belang als voedselbron voor de vogels.

4

Plas-dras proeven

Voor weidevogels worden plas-dras locaties ingericht waarbij met een zonnepomp natte plekken in een perceel worden gecreëerd. We monitoren het effect op biodiversiteit (insecten en weidevogels) en het watersysteem (grondwaterstanden en zoet en zout in de ondergrond). 

5

Zilte teelt

Als de bodem sterk verzilt raakt kunnen niet meer alle groente worden geteelt. Met Stichting de Zilte Smaak worden zilte teelten als zeekraal en zee-aster getest. Deze producten worden al gebruikt in restaurants op Terschelling.

6

Grondwatermodel

Met rekenmodellen simuleren we het watersysteem van het eiland. We voorspellen vervolgens hoe het watersysteem in de toekomst verandert als gevolg van zeespiegelstijging en klimaatverandering.

7

Peilopzet

Op deze locatie werd het waterpeil kunst- matig laag gehouden. Met de boeren kijken we of de inrichting van het watersysteem anders en het waterpeil hoger kan zodat er minder problemen met droogte en zout zijn. We kunnen zo het zoete water langer vasthouden en het zout uit de wortelzone houden. 

8

Monitoren (grond)waterstanden 

In de hele polder monitoren we waterstanden, grondwaterstanden en zoutgehaltes van het water. We krijgen meer inzicht in de werking van het watersysteem, bepalen de effecten van de veldproeven en verbeteren ook het grondwatermodel van het eiland.

9

Hoogwaterblokken

In twee gebieden wordt het slootpeil rondom meerdere percelen verhoogd door stuwtjes en pompjes. Door langer zoet water vast te houden proberen we verzilting tegen te gaan en tegelijkertijd gunstige omstandigheden voor de natuur te creëren. We monitoren dit met een meetnet op polder en perceelschaal. 

10

Grasopbrengst

Het hebben van graspercelen is belangrijk voor het voeren van de koeien op Terschelling. Samen met de aanpassingen aan het watersysteem willen we de grasopbrengst behouden of zelfs verbeteren. We krijgen inzicht door samen te werken en te meten met boeren.

11

Grasproeven

Met een grasveredelaar wordt in de praktijk getest welke soorten gras het best groeien onder droge en zoute omstandigheden. Dat doen ze door verschillende stroken per soort te testen. We doen metingen om te bepalen hoe droog en zout de ondergrond is. 

12

Hoe blijf je zo onafhankelijk mogelijk van het vasteland? Het is een vraag die de Terschellinger al eeuwenlang bezighoudt. Het zit volgens Durk Holwerda van de provincie Fryslân - zelf een Fries - in de aard van de eilanders. ‘Ze willen zelfvoorzienend zijn en niet afhankelijk van het vasteland. Door de geïsoleerde ligging willen eilanders hun zaakjes zelf regelen.’


Maar het eiland is nog niet helemaal zelfvoorzienend en afhankelijk van een drinkwaterleiding van het vasteland. Weliswaar beschikt Terschelling over een eigen zoetwaterbel onder de duinen, maar door klimaatverandering wordt de zoetwatervoorziening van het eiland bedreigd. De zoetwaterbel drijft op zout water en als de zeespiegel stijgt, stijgt het zoute water, met alle gevolgen van dien voor de inwoners, landbouw en het toerisme. De droge zomers leiden tot een tekort aan zoet water, boeren krijgen last van natte, verzilte weidegebieden en campings hebben vaker wateroverlast.

Durk Holwerda

Gebiedscoördinator voor de Friese Waddeneilanden

Het was reden voor de provincie Fryslân om een groot onderzoeksproject te starten, om uit te zoeken hoe het eiland zich kan wapenen tegen de effecten van klimaatverandering. Holwerda: ‘De provincie wilde een integraal waterplan opstellen. Dat sloot mooi aan bij het project van Deltares, Van Hall Larenstein en WUR, en dat leidde tot een win-win situatie. Het voortraject was spannend, want het is best een groot project met een lange looptijd van vier tot vijf jaar. Enerzijds moesten we de financiering rondkrijgen, een fase waar ook initiatiefnemers kunnen afhaken en dat vroeg veel tijd, energie en vasthoudendheid van iedereen. Maar het is gelukt om alle partijen bij elkaar te brengen en een goede begroting rond te krijgen.’

Living Lab

Deltares, Van Hall Larenstein en WUR brengen de kennis in, onder andere topsectoren Deltatechnologie en AgriFood, het Waddenfonds en de Provincie Fryslân samen met eilandpartners zorgen voor de financiering. De aanpak van het project wijkt af van wat gebruikelijk is. Vrijwel alle partijen die op het eiland met water te maken hebben, spelen een belangrijke rol in het project. Holwerda: ‘Normaal gesproken zetten we als provincie op papier wat we willen bereiken en vragen de opdrachtnemers om dat uit te werken. Dat hebben we hier niet gedaan. We zijn zelf onderdeel van een groter en breder gedragen project, het Living Lab, waarin we samen kijken naar de problemen en oplossingen van het veranderende klimaat op Terschelling. Naast de kennisinstituten en overheden zitten onder andere campinghouders, boeren en vogelaars aan tafel. Theorie, praktijk en gevoeligheden komen hier samen. We stappen over onze eigen grenzen heen en zoeken gezamenlijk naar oplossingen. Het is speelser en onafhankelijker en dat werkt goed.’

Reageerbuisje voor eilanden

Mindert de Vries is een van de initiatiefnemers van het zoetwaterproject op Terschelling. Hij is zowel werkzaam voor Deltares als specialist integraal kustbeheer en als senior onderzoeker bij Van Hall Larenstein.

‘Vier jaar geleden ben ik dit project gestart. Aanleiding was een aantal bijeenkomsten van het LTO waar ik sprak over hoe...

Lees het interview

Insecten als graadmeter 

Onder in Midsland bij de Waddendijk op Terschelling doet Luuk Bruinier, student aan de hogeschool Van Hall Larenstein, onderzoek naar de insecten op Terschelling. Insecten zijn een goede graadmeter voor de leefbaarheid en daarmee biodiversiteit in een gebied...

Lees het verhaal

Klimaatmodel

Momenteel vinden er veldproeven plaats en monitoring van het grondwaterpeil en de verzilting. ‘Een van de doelen van de provincie is dat we scholieren en studenten betrekken bij het Waddengebied. Studenten van het Van Hall Larenstein doen onderzoek op het eiland.’ Deltares heeft inmiddels een klimaatmodel ontwikkeld, dat inzicht geeft in de effecten van de klimaatverandering. Terschelling fungeert daarbij als een soort van proeftuin, want de uitkomsten zijn ook voor de andere eilanden interessant. ‘Vlieland en Schiermonnikoog zijn nog helemaal zelfvoorzienend op het gebied van water en willen dat zo houden. Zij kampen met soortgelijke problemen en willen gebruik maken van de ervaringen van Terschelling voor een integraal watersysteem dat toekomstbestendig is.’

Vince Kaandorp

Grondwaterexpert Deltares