Kennis van het kustsysteem is een blijvende uitdaging

De Nederlandse kust met zijn duinen is essentieel voor de veiligheid tegen overstromingen. Bij de ingewikkelde dynamiek rond de kust is systeemkennis onontbeerlijk, zegt directeur Veiligheid en Water Katja Portegies van Rijkswaterstaat. “Met de zeespiegelstijging en bodemdaling langs de kust moeten we misschien zelfs méér monitoren. En ons onderhoud, indien nodig, aan de nieuwe inzichten aanpassen.”

Wat maakt het onderhoud aan de kust zo complex?

“De kust is een dynamisch systeem dat voortdurend in beweging is. Wind, golven en stromingen hebben er invloed op. Het is vanzelfsprekend dat het onderhoud, waarvoor wij als Rijkswaterstaat verantwoordelijk zijn, ook dynamisch is. Daarom monitoren en onderzoeken we continu, zodat we weten waar we staan. Daarbij nemen we ook mogelijke ontwikkelingen in de toekomst mee, zoals de zeespiegelstijging en bodemdaling langs de kust.


Wat het ook ingewikkeld maakt, is dat er heel veel partijen betrokken zijn met ieder eigen belangen. Denk aan initiatiefnemers, gemeenten, waterschappen, natuurorganisaties, drinkwaterbedrijven en provincies. Er komen veel belangen samen, zowel langs de kust als op zee. De natuurbelangen zijn groot en ook de visserijsector volgt de ontwikkelingen op de voet, hun broodwinning staat op het spel. Met al deze partijen zijn we in gesprek en delen we kennis”.

Wat is de toegevoegde waarde van Deltares bij het op peil houden van de kustlijnzorg?

“Rondom kustonderhoud kun je niet afhankelijk zijn van of er wel of niet toevallig een marktpartij voor wil klaarstaan. De kennis moet gewoon altijd voor handen zijn. We leven hier in Nederland nu eenmaal in een Delta, het gaat om onze veiligheid. De onderzoekers en specialisten van Deltares zorgen er voor dat de onderzoeksresultaten goed geïnterpreteerd en toepasbaar worden. Zo komen wij tot onderbouwde beleidsadviezen en keuzes in beheer en onderhoud. Het is een samenspel waarbij onze mensen elkaar goed versterken.”

Katja Portegies directeur Veiligheid en Water bij Rijkswaterstaat

Katja Portegies is werkzaam als Directeur Veiligheid en Water bij de landelijke dienst Water, Verkeer en Leefomgeving WVL van Rijkswaterstaat. Daarnaast vervult ze momenteel diverse bestuursfuncties bij Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA), Bestuur Informatiehuis Water en Netherlands Water Partnership (NWP)

We weten inmiddels best veel van het kustsysteem, waarom is het belangrijk om te blijven monitoren en onderzoeken?

“Rijkswaterstaat wil de systeemkennis van de kust up-to-date te houden. Er zijn zoveel onzekerheden, de zee is immers een levend organisme. Wanneer we dit verwaarlozen, kunnen we niet goed reageren op onverwachte gebeurtenissen. Daarom maken we hier serieus werk van en dat zullen we blijven doen. Met de zeespiegelstijging en bodemdaling langs de kust moeten we misschien zelfs méér monitoren. En ons onderhoud, indien nodig, aan de nieuwe inzichten aanpassen.”

Lees meer over de Zandmotor

De Zandmotor, het kunstmatige schiereiland voor de kust bij Monster, verspreidt zijn zand langzamer dan voorspeld. Wat betekent dit voor toekomstige suppleties? 

“We moeten bij zandsuppleties altijd uitgaan van een zekere mate van onzekerheid. Gelukkig verzamelen we een ongelofelijke hoeveelheid data. Binnen de bandbreedte van de huidige kennis kunnen we steeds meer stappen maken en dat doen we volgens mij ook heel goed, samen met de omgeving. Hierbij geldt het principe ‘leren door werken’. Tijdens de uitvoering vergaren we ook kennis van de effecten op de natuur. Welke soorten reageren goed op zandsuppletie, welke niet? Concrete inzichten, waarmee we iets kunnen in een volgend project. Dat doen we zo met de Zandmotor en ook bij de Marker wadden en het Amelander Zeegat.”

Dit jaar is het onderzoeksprogramma Kustgenese 2.0 afgerond. Wat levert dit op?

“Kustgenese heeft zo scherp mogelijk gedefinieerd hoeveel zand we de komende periode nodig hebben en waar en wanneer we dat moeten toevoegen. Het liefste zeggen we: er is elk jaar ongeveer hetzelfde nodig, maar zeker voor de lange termijn blijkt dat niet zo te zijn. De kust is een grillig systeem; die dynamiek moet je volgen. Het bepalen van de zandbehoefte is ongoing concern, je moet continu alert zijn op nieuwe ontwikkelingen.”

Is er genoeg zand beschikbaar?

“Het lijkt erop dat we flink wat aankunnen tot 2100. Ook in de putten van de Noordzee is voldoende zand beschikbaar. Maar we hebben dat nog niet afgezet tegen 1, 3 of 5 meter zeespiegelstijging. Daar gaan we de komende jaren mee aan de slag. Samen met Deltares werken we aan het Delfstoffeninformatiesysteem. Met de druk op de Noordzee, van vaarwegen tot aan windmolenparken, moeten we goed opletten dat de ruimte die we nodig hebben om zand te winnen ook beschikbaar blijft.”

“Als Nederland haar koploperspositie wil handhaven, dan vraagt dat van ons om op de inhoud en in de samenwerking tussen kennisinstituten, markt en overheid met lef te vernieuwen. De vraag die mij bezighoudt: Gaan we hard genoeg?

Tjeerd Roozendaal hoofdingenieur-directeur Programma's, Projecten en Onderhoud (HID PPO) bij Rijkswaterstaat

Wat zijn andere uitdagingen op korte termijn?

“Die zijn er vooral op het gebied van duurzaamheid. Met suppleties gaat CO2-uitstoot gepaard. We onderzoeken hoe we dit op een andere manier kunnen organiseren. Een andere uitdaging is het ruimtelijke beslag op de kust. De druk ontstaat omdat we met steeds meer mensen meer willen op dezelfde ruimte. Hoe zorgen we dat daarbij de veiligheid niet wordt vergeten? Het is een discussie die regelmatig opnieuw oplaait. Totdat er weer een enorme storm is, met ontzettend veel schade. Dan realiseert iedereen zich weer dat de natuur grillig is en we de kust moeten respecteren.”

De samenwerking tussen Deltares en Rijkswaterstaat voor kennis van de Nederlandse kust vindt plaats in veel projecten. Een aantal grote en aansprekende zijn:

  • Kustgenese 2.0: onderzoek naar sedimentbehoefte van de Nederlandse kust
    Monitoring en evaluatie van de Zandmotor.
  • Kennis voor het beheer en onderhoud: evaluatie van suppleties (ook ecologisch), onderzoek naar nieuwe typen suppleties, ontwikkelen kustviewer, kennis van bodemdaling en ondergrond.
  • DelfstoffenInformatieSysteem om de zandbeschikbaarheid in de Noordzee in kaart te brengen.
  • In kaart brengen van de morfologische ontwikkeling van getijbekkens (bv Waddenzee, Westerschelde en Eems).

Meer informatie

Marcel Taal

Kustexpert Deltares