Perry de Louw – expert grondwater en droogte
Het mantra blijft: minder ontwateren en minder onttrekken
Het probleem is al tientallen jaren bekend. Vooral op de hoge zandgronden lijdt de natuur sterk aan verdroging. Hoger gelegen zandgronden vormen nu eenmaal een vrij afwaterend gebied, zegt Perry de Louw, grondwaterexpert bij Deltares. Het water stroomt gemakkelijk weg en is veel minder met de regeltechniek door gemeenten en waterschappen te sturen.
In veertig jaar oude rapporten wordt de verdroging van natuur door deze ontwatering al genoemd. De recente jaren met grote droogte in het voorjaar en de zomer komen daar nog boven op. ‘Het dichte stelsel aan waterlopen en sloten voert het grondwater veel te snel af, weet De Louw als geen ander. ‘Hierdoor is de grondwaterstand gedurende jaren structureel gedaald. Tijdens droogte zakt de grondwaterspiegel nog verder weg, ‘uitzakken’ zeggen wij dan. Daardoor worden de beken minder gevoed en vallen sommige zelfs droog.’
Niet alleen het probleem, ook de oorzaak van de grootschalige ontwatering is overbekend. De ontwatering diende vooral de landbouw. Grotere percelen met diepere sloten en drainagebuizen maken dat boeren in het vroege voorjaar al hun land op kunnen om het te bemesten, ploegen en inzaaien.
Naast deze ontwatering wijst De Louw op de onttrekking van grondwater uit de watervoerende pakketten. Vooral drinkwaterbedrijven op de zandgronden, zoals Brabant Water in het zuiden en Vitens in het midden en oosten, winnen veel grondwater. Dat gebeurt op een diepte van honderd tot driehonderd meter, waar duizenden jaren geleden gevallen regenwater traag en horizontaal in de ondergrond de lage delta instroomt, eerst in nabijgelegen lage gebieden zoals beekdalen, verderop naar polders en rivieren.
‘Zo’n pakket wordt door een kleilaag gescheiden van een bovenliggend watervoerend pakket’, legt Perry de Louw uit. In Brabant liggen er op sommige plaatsen wel zes van die waterpakketten boven elkaar, hoe dieper hoe ouder. In veel lagen wordt dat stokoude water gewonnen. Brabant Water zuigt het diepst aan de rietjes, tot driehonderd meter. Op minder dan 150 meter diepte winnen bier- en frisdrankbedrijven grondwater. Nog iets ondieper, dertig tot honderd meter pompen grote boerenbedrijven grondwater op voor beregening van gewassen. Nog ondieper, tot tien meter onder het maaiveld, zijn er steeds meer particulieren die met kleine pompjes en boorputten grondwater oppompen om hun gazon te besproeien en hun zwembaden mee te vullen.
Perry de Louw tijdens veldonderzoek
Het probleem is nu, aldus de onderzoeker, dat elke druppel die uit de ondergrond wordt onttrokken, ongeacht de diepte, moet worden aangevuld van boven. ‘Want alle gebruikers trekken samen de grondwaterspiegel naar beneden. En wie is de klos? De natuur, in de bovenste vijf meter’, aldus De Louw. Ook leidt de grondwateronttrekking tot zwakkere of zelfs verdwijnende kwelstromen waar bepaalde bijzondere natuur juist afhankelijk van is.
'Want alle gebruikers trekken samen de grondwaterspiegel naar beneden. En wie is de klos? De natuur, in de bovenste vijf meter'
Perry de Louw – expert grondwater en droogte
Minder ontwateren, meer vasthouden, meer aanvullen en minder onttrekken is al jaren het devies. En ook de omvorming van naaldbos naar loofbos dat minder water verdampt is een erkend middel tegen verdroging. ‘We moeten dat als een mantra blijven herhalen en ik zie de laatste vier jaar ook wel degelijk een kentering’, constateert de onderzoeker. ‘Er is vooral bij drinkwaterbedrijven veel meer discussie en meer druk om netto minder grondwater te onttrekken. Om het grondwatersysteem in Noord-Brabant te herstellen heeft een onafhankelijke Droogtecommissie vorig jaar gesteld dat in de provincie tot 35% minder grondwater voor drinkwater zou moeten worden onttrokken in 2040. ‘En dit ondanks de stijgende watervraag’, aldus De Louw. ‘Dat stelt ze voor een enorme uitdaging. Veel wordt al bereikt door zuiniger om te gaan met drinkwater.’
Daarnaast ziet De Louw minder taboe op het beprijzen van water voor grootverbruik. Verder zoeken drinkwaterbedrijven naar andere drinkwaterbronnen dan grondwater. Dunea onttrekt bijvoorbeeld brak grondwater in de duinen en vergroot daarmee de zoetwaterbellen en drukt en passant het zoutwater naar beneden. ‘Het onttrokken brakke grondwater wordt ontzilt en geldt als nieuwe drinkwaterbron.’ Brabant Water onderzoekt mogelijkheden voor het ontzilten van zeewater en zoekt nieuwe winningslocaties in meer lager gelegen delen zoals het rivierengebied. ‘Vitens overweegt meer flexibele grondwaterwinningsconcepten. Bijvoorbeeld het schakelen tussen winningen in de zomer en de winter. Het idee is dat ondiepere winningen wel in de winter kunnen plaatsvinden, maar in de zomer worden die locaties ontzien.’
Water bufferen zeer kansrijk
Zeer kansrijk vindt de onderzoeker het actief infiltreren van water om effecten van onttrekkingen te compenseren. ‘In de winter is er namelijk een overschot aan regenwater en rivierwater dat ongebruikt in zee verdwijnt. In de ondergrond kan je dat water echter opslaan om het dan in de zomer te gebruiken.’
De opgave om het grondwatersysteem te herstellen is groot en vergt een herinrichting van het landschap en omslag in waterbeheer. Pak de gebieden rondom de natuurgebieden als eerste aan is zijn advies want daarmee is al veel te bereiken. ‘In bufferzones van enkele honderden meters of groter– we onderzoeken nog preciezer de afstanden – moet de grondwaterstand flink omhoog door minder intensief te ontwateren en geen grondwater te onttrekken. Deze gebieden worden dan wel te nat voor de traditionele landbouw maar er zouden andere vormen van landbouw kunnen ontstaan, zoals nattere teelten of groenblauwe diensten. En het mooie is dat deze bufferzones voor water dezelfde zijn als voor de oplossingen voor de stikstofneerslag. Die kans moet nu worden gegrepen’, zegt De Louw.
Tenslotte moeten ook consumenten zich bewuster worden, aldus De Louw. ‘Het zou al flink helpen als nieuwbouwwoningen op zandgronden worden uitgerust met wateropslagtanks voor regenwater in de tuin, zoals in Vlaanderen al jaren verplicht is.’
Meer informatie
Perry de Louw
Expert grondwater en droogte
Verdroging natuur maatregelen
